Mersin
Akdeniz Havzası’nın tipik bitkilerinden olan mersin, 50 kadar isimle anılmaktadır.
Myrtus communis Linn. or common Myrtle (Myrtaceae familyası)
Mersin veya murt ağacı (Myrtus), mersingiller.
Grekçe μύρτος (myrtos), myrrine; Latince myrtus.
Meyvesi Grekçe myrton, Latince myrtum.
Akdeniz Havzası’nın tipik bitkilerinden olan mersin, 50 kadar isimle anılmaktadır. Bunlardan bazıları: Farsça mürt; Türkçe’de farklı ağızlarda mort, murt, sazak ağacı, hambeles, hömbelez olarak anılmaktadır. Maki grubundan çalı formunda bir bitkidir. Boyları 3-4 m’ye dek yükselebilen genellikle bodur bitki, Marmara, Ege, Karadeniz kıyı kesimlerinde yaygın olarak görülür. Yaprakları her mevsim yeşil kalmaktadır. Mavi-siyah, kırmızı-pembe renkli meyveleri bulunur. Amerika, Avustralya, yeni Zelanda’da da bulunmaktadır.
İlk olarak Gılgamış Destanı’nda mersin bitkisinden söz edilmektedir; XI. Tablet’te: “Dağın tepesinde bir tütsü sungu hazırladım. Artık yedi ve nice yedi sungu küpleri yerleştirdim. Bu küplerin taslarına güzel kokulu kamış, katran sakızı ve mersin kokusu myrte döktüm. Tanrılar bu güzel kokuyu aldılar” . Nuh Peygamber’in de “Büyük Tufan” sona erdikten sonra, gemiden indikten sonra mersin ağacı diktiği söylenmektedir.
Antik dönemde, Grekler ve Romalılar tarafından, Aphrodite / Venüs ile ilişkilendirilmiştir. Güzellik ve doğurganlığı sembolü olarak görülmüştür. Kadınların mersin bitkisinden yapılmış çelenkler taktıkları hatta Romalı kadınların giysilerini mersinli sularla yıkadıkları bilinmektedir.
Mersin bitkisi antik dönemde Ege ve Akdeniz kültürlerinde güçlü bir yaşamın sembolü olarak kullanıldığı gibi, ölüm ile de ilişkilendirilmiştir. Antik dönemin ünlü tarihçisi Herodotos, Persler’in gelenek ve göreneklerini anlatırken, kurban törenlerinde, kurban edilecek hayvanın başına mersin dalından yapılmış bir taç konulduğundan söz etmektedir. Antik dönemden çok sayıda seramik ve kabartmalarda, cenaze törenlerinde kullanıldığını gösteren sahneler betimlenmiştir. Antik Roma’da 1 Nisan’da yapılan Veneralia törenlerinde, kadınların başlarına mersin çelenkleri taktığı bilinmektedir. Günümüzde Türkiye’de hala mezar geleneğinde, mersin bitkisinin kullanılması dikkat çekicidir.
Dioscorides, Aristophanes,Theophrastus, Palladius, Plinius gibi antik yazarlar mersin bitkisi ve kullanımından söz etmişlerdir. Mısırlılar sinir hastalıklarının tedavisinde yararlanırken, Romalılar’ın idrar yolu sorunları ve solunum yolları problemlerinde tedavi edici olarak kullandıkları bilinmektedir. Plinius, taze nefes almakta yararlanıldığından söz etmiştir. Mersin meyveleri bazen iştah açıcı olarak kullanılmıştır. Özellikle Anadolu’da güçlü bir yaşamın sembolü haline gelmiştir. Kendisinin kuvvetli bir bitki olması nedeniyle, bitki hastalıklarına yakalanmadığı belirtilmektedir.
Yemeklerde, soslarda ve baharat olarak kullanılmıştır. Özellikle yaban domuzu ile birlikte sosunun servis edildiği bildirilmektedir. Mersin bitkisinin meyveleri taze ya da pişmiş olarak tüketilmiş ya da kurutulup saklanmıştır. İştah açıcı özelliği bulunmaktadır. Yaprakları lezzet vermek ya da çayını yapmada kullanılmıştır. Antik Roma’da Myrtatum / murtātum olarak anılan bir tabağa adını vermiştir.
Antik dönemde çeşitli hastalıkları tedavi etmede olduğu kadar, parfüm ve sabun üretiminde kullanıldığı bilinmektedir. Mersin bitkisini Mısırlılar, sinir hastalıklarının tedavisinde, Romalılar ise solunum yolu ve bazı idrar yolu hastalıklarının tedavisinde kullanmışlardır. Yağı, aromatik, şarabı ise tedavi edicidir. Günümüzde de, meyveleri ve yaprakları çeşitli biçimlerde tüketilmekte; sabun, parfüm ve çeşitli cilt ürünlerinde kullanılmaktadır.
Kaynakça
Herodotus, Historiae
http://classics.mit.edu/Herodotus/history.html
Herodot Tarihi, Türkçesi: Müntekim Ökmen, Azra Erhat, İstanbul, 1987.
Dioscorides, De Materia Medica
Plinius, Naturalis Historia,
Pliny the Elder, The Natural History John Bostock, M.D., F.R.S., H.T. Riley, Esq., B.A., Ed, . London. Taylor and Francis, Red Lion Court, Fleet Street. 1855, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Plin.+Nat.+toc
Aicha Hennia , Maria Graça Miguel ,ID , Said Nemmiche, “Antioxidant Activity of Myrtus communis L. And Myrtus nivellei Batt. & Trab. Extracts: A Brief Review”, Medicines, 2018,5, 89, 2-68.
Andrew Dalby, Food in The Ancient World from A to Z, Routledge, New York, 2013.
Ayşe Mine Gençler Özkan- Çiğdem Gençler Güray, “A Mediterranean: Myrtus communis L. (Myrtle)”, Plants and Culture: seeds of the cultural heritage of Europe, Centro Europeo per i Beni Culturali Ravello, Edipuglia Bari, 2009, 159-168.
Betül Avcı, Emine Bayram, “Mersin Bitkisi (Myrtus communis L.)’nde Farklı Hasat Zamanlarının Uçucu Yağ Oranlarına Etkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12-3 (2008),178-181.
İbrahim Uzun, Uygun Aksoy, Şadiye Gözlekci, Endüstriyel Amaçlı Organik Siyah Mersin Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi, T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI,Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Antalya, 2014.
Marina Heilmeyer, Ancient Herbs, J. Paul Getty Museum, 2007.
Michael Lambert, “Ancient Greek and Zulu Sacrificial Ritual: A Comparative Analysis”, Vol. 40, No. 3, 1993, 293-318. 293-318.
Musa Özcan, Mehmet Akbulut, “Mersin (Myrtus Communis L) Meyvesinin Bazı Fiziksel Özellikleri”, GIDA, 1998, 23,2, 121-123.
Musa Özcan-Mehmet Akbulut, Mersin (Myrtus communis L.) Meyvesinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, GIDA, 1998, 121-123.
P. N. Ravindran, The Encyclopedia of Herbs and Spices, UK, 2017.
Recai Oğur, “Mersin Bitkisi ( Myrtus communis L.) Hakkında Bir inceleme” Çevre Dergisi, sayı 10, 1994.
Sabiha Sumbul, M Aftab Ahmad, M Asif, Mohd Akhtar, “Myrtus communis Linn. A review”, Indian Journal of Natural Products and Resources, Vol. 2(4), 2011, 395-402.
http://ilksesgazetesi.com/haberler/guncel/mersin-dali-boyle-yasatiliyor-36131
http://www.ihsanozturk.com/mersin_murt_hambeles-91.html
Summary
Myrtus communis Linn. (Family Myrtaceae) is an aromatic evergreen perennial shrub or small tree, 1.8-2.4 m in height with small leaves. The common myrtle has upright stem, 2.4-3 m high, its branches form a close full head, thickly covered with evergreen leaves. Greek name for Myrtle and communis means common plant growing in groups.
Myrtle was found in epic Gilgamish in Tablet XI. It has an important role in the ancient Greek and Roman mythology; it was generally related the goddess Aphrodite/Venus. Myrtle was used also in religious and burial ceremonies in ancient Meditarranean cultures. It was the symbol of strong life. Berries and leaves were used medicinal, aromatic and culinary purposes in ancient Egypt, Greek and Roman cultures.
