Atatürk ve Kooperatifçilik
Ben bugün sizlere, Büyük Önder Atatürk'ün pek fazla bilinmeyen bir yönünden, kooperatifçilik yönünden bahsedeceğim.
Sayın Rektör, değerli öğretim üyeleri, sevgili öğrenciler ve değerli konuklar,
Ben bugün sizlere, Büyük Önder Atatürk'ün pek fazla bilinmeyen bir yönünden, kooperatifçilik yönünden bahsedeceğim.
Atatürk’ün büyük dahi bir asker, büyük bir devrimci devlet adamı olduğu genellikle bilinir; fakat Atatürk’ün aynı zamanda büyük bir kooperatifçi olduğu pek bilinmez. Hâlbuki Atatürk’ün kooperatifçilik yönü de çağdaş bir yön; bugünkü tarımla, bugünkü ekonomiyle, tarımsal ve ekonomik gelişmeyle çok ilgili.
Bana göre, bugünkü ekonomimizin, özellikle de tarımımızın gelişmesi, çağdaşlaşması, AB’ye uyum sağlaması ancak kooperatifçilikle mümkündür. Büyük Önder Atatürk, bu noktayı ta o zaman açıkça görmüş ve kooperatifçiliğe daima önem vermiştir.
Bugün kooperatifçilik Dünya’da demokrasinin, barışın, çevrenin korunması, istihdam yaratma, yoksullukla mücadele, tümüyle ekonomik ve sosyal kalkınma aracı olarak kabul edilmektedir.
Nitekim 1844'te İngiltere’de kurulan ilk kooperatiften bugüne kooperatifçilik Dünya da 5 anakaraya yayılan, yer-yüzünün en büyük sosyo ekonomik evrensel bir hareketi olup ortak sayısı 800 milyondur. Yani dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 10'u bugün kooperatif ortağıdır.
Türkiye'de de 8,5 milyona yakın ortağı ile çeşitli alanlarda faaliyet gösteren 85 bin kooperatif bulunmakta olup Türkiye'de de bugün nüfusun yaklaşık yüzde 10’u kooperatif ortağıdır. Türkiye'de tarımsal kooperatif ortak sayısı ise 5 milyonu bulmaktadır.
İşte büyük önder Atatürk, böyle bir evrensel ve çağdaş bir hareket olan Kooperatifçilikle bütün hayatı boyunca uğraşmış; düşün ve eylemleriyle Türk kooperatifçilik hareketinin öncüsü ve kurucusu olmuştur.
Atatürk'ün bu kadar büyük bir kooperatifçi olduğu bu-gün bile pek bilinmemektedir. Ama samimi olarak söyleyeyim, 1958 yılından beri üniversitede kooperatifçilik dersleri veren ben bile bunu ancak 1981 yılından itibaren gerçek boyutuyla görmeğe başladım.
1981 yılma kadar, kooperatifçilik derslerimizde Türk Kooperatifçilik tarihinden bahsederken, Türk kooperatifçiliğinin öncüsü olarak Memleket Sandıklarının kurucusu Mithat Paşa'yı gösterir; sonra da, Cumhuriyet döneminde Atatürk'ün kooperatifçilikle ilgili birkaç sözüne yer vererek Türk kooperatifçilik tarihini tamamlardık.
1981 yılı, bilindiği üzere, Atatürk’ün doğumunun yüzüncü yıldönümüydü. Bu nedenle Atatürk’le ilgili birçok etkinlikler yapıldı. Bu etkinliklerden birisi YOL-KOOP’un düzenlediği “Atatürk ve Kooperatifçilik” yazı yarışması idi. Ben de bu yarışmanın seçici kurulunda idim.
Yazışmaya katılan yazıları incelediğimde gördüm ki, Atatürk Kooperatifçilikle, bizim o zamana kadar bildiğimizden çok daha fazla ilgilenmiş.
Bunun üzerine konuya daha fazla eğilme gereğini duydum ve Atatürk’ün kooperatifçilik yönünü anlatan bir yazı yazdım. Bu yazı Cumhuriyet gazetesinde 27 Ocak 1981’de “Örnek Kooperatifçi” adı altında yayımlandı. Bu yazım üzerine Moskova’daki Sovyet Bilim Akademisi Atatürk’ün doğumunun yüzüncü yıldönümünü anmak için düzenlediği Atatürk’ün İktisadi Görüşleri” konulu bir konferansa Atatürk’ün kooperatifçilik konuşundaki görüşlerini içeren bir bildiri sunmak üzere beni davet etti. Çalışmalarımı biraz genişleterek Moskova’ya gittim ve 3 Aralık 1981 günü Sovyet Bilim Akademisinde “Atatürk ve Kooperatifçilik” konulu bir bildiri sundum. Bildirim konferansta büyük ilgiyle karşılandı ve hatta ayakta alkışlandı.
1981 i izleyen yıllarda Türkiye’deki çeşitli üniversite ve diğer yerlerde “Atatürk ve Kooperatifçilik” konusunda birçok konferans verdim ve vermeye devam ediyorum. Bu arada konu üzerindeki çalışmalarımı sürdürdüm ve elde ettiğim yeni bulgularla Cumhuriyet gazetesinde değişik yıllarda 3-4 yazı daha yazdım.
Atatürk’ün kooperatifçilik konusundaki düşün ve eylemlerini, Türk kooperatifçiliğiyle ilgili yasal düzenlemelerdeki katkılarını saptadıktan sonra, 1981 öncesi kooperatifçilik kitaplarımdaki Türk Kooperatifçiliği tarihçesini değiştirme gereği duydum. Yeni kooperatifçilik kitabımın 1992 ve sonraki baskılarında Türk kooperatifçiliğinin öncüsü ve kurucusu olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde Mithat Paşa’yı, Cumhuriyet döneminde ise Atatürk’ü gösterdim.
Çünkü Mithat Paşamın 1863’de kurduğu Memleket Sandıkları, sonradan 1883’te Menafi Sandıkları adım alıyor ve bunlarda 1888’de tümden kaldırılarak yerine bugünkü Ziraat Bankası kuruluyor.
Yani 1923’te Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda Memleket Sandıkları yok artık. Cumhuriyet döneminde kooperatifçilik hareketi Atatürk önderliğinde yeniden başlamıştır. Bu bakımdan Cumhuriyet dönemi kooperatifçiliğinin kurucusu bütünüyle Atatürk’tür. Bu nedenle kitaplarımda Türk kooperatifçiliğinin tarihçesinde kurucu olarak Atatürk saygın yerini almış bulunmaktadır.
Bu kısa girişten sonra, gelelim asıl konumuza.
