Sualtı Mucizeleri: Mercanlar

Yazar : Selay DOĞAN Dr.

Dergi : 2018 Ağustos / Sayı: 57

Konu : Doğa ve Çevre

Yeryüzündeki biyoçeşitliliğin %1’i kadar yer kaplayan mercan kayalıkları insanları hayran bırakacak güzelliktedir.

Mercanlar, kaya parçası ya da düşünüldüğü gibi birer bitki olmanın aksine birer hayvan niteliğindedir. Deniz omurgasızlarından Anthozoa sınıfının üyeleri olan mercanlar, o eşsiz güzellikteki toplulukları, “Polip” olarak adlandırılan ve yalnızca mikroskop altında görülebilen binlerce bireyden meydana getirirler. Milyonlarca polip ise çiçek, mantar, ip, ağaç, beyin gibi değişik şekillerde mercan kolonilerinin meydana gelmesine sebep olmakta ve ortaya çıkan şekillerine göre isimlendirilmektedirler.

Mercanlar, sert ve yumuşak olarak ikiye ayrılmakta olup, yapılarında kalkerli maddeler bulunduran sert mercanlar birleşerek büyük mercan resiflerini oluştururlar. Yumuşak mercanlar ise dış kısımlarında kalsiyum içeren küçük sivri yapılar bulundururlar.

Mercanlar sanıldığının aksine basit sistemleri olan canlılardır. Uç kısımlarında dokungaçlar bulunan silindir biçiminde vücutlara ve vücutlarının alt kısmında bulunan, aynı zamanda yüzeye yapışmalarını yardımcı olan organları mevcuttur. Vücutlarınınun üst kısmında gelişen ağızları ise, bir gırtlak ile doğrudan midelerine bağlanmaktadır. Mercanlar omurgasız canlılardır. Gerçek bir iskelete sahip olmadıklarından, salgılarıyla sertleşmiş olan dış yapıları kalsiyum, magnezyum ve karbonat gibi maddelerin çok miktarda salgılanmasıyla meydana gelmekte ve bu yapı iskelet olarak adlandırılmaktadır.

İnsanı cezbeden renklerdeki mercanlar, renklerini vücutlarındaki renk hücrelerinden ve beraber yaşadıkları tek hücreli mikroskobik bir deniz yosunu olan Zooxanthellae’dan alırlar. Sahip oldukları parlak renkler diğer su canlılarını da cezbederek avlanmalarına kolaylık sağlamaktadır. Mercan kayalıklarında yaşayan ve renklerinin bu kadar canlı olmasının sebebinin sosyal davranışları sonucu olduğu düşünülen balıkları izlemek ise adeta büyüleyicidir. Çoğu mercan balığı için çiftleşme zamanında, kur yapma seremonilerinde parlak renkler önemli rol oynar. Dişilerini etkilemek için genellikle yüzgeçlerinde ahenkli işaretler sergilemektedirler. Tehlike anında yüzgeçlerinin çıkartılması da savunma mekanizması gibi uyarıcı bir işaret olmaktadır.

Mercanların bazıları besinlerini hayvansal tek hücreli canlılarla (zooplanktonlar) sağlarken, bazıları beraber yaşadıkları deniz yosunları sayesinde karşılamaktadır. Çoğu, simbiyotik yaşam tarzına sahip olan mercanlar, yosunlar için güvenli ortamı oluşturmaktadır. Deniz yosunları (algler) poliplerin içerisine yerleşerek burada yaşamaktadırlar. Deride ışık alabilecek konuma yerleşen yosunlar, fotosentez yapabilirler. Yosunlar, fotosentez için gerekli olan karbon, azot ve fosforu mercanların solunum ve sindirimi sonucu açığa çıkarttıkları karbondioksit ve amonyaktan karşılarlar. Bu maddeleri kullanarak ürettikleri oksijen, karbonhidrat ve proteinin büyük kısmını mercanlar, geri kalan kısmını ise kendileri yani yosunlar tüketirler. Karşılıklı yarar sağlanan bu ortamın adıdır zaten “simbiyotik yaşam”. Genel olarak geceleri beslenen mercanların dokungaçları geceleri açık, gündüzleri ise kapalıdır. Geceleri su yüzüne doğru hareketlenen planktonları yakalamalarını kolaylaştıran bu sistem, gündüzleri morötesi ışınların zararlı etkilerini de önlemektedir.

Yaşayabilecekleri suların sıcaklığının 20-32 C⁰altında olmaması gereken mercanlar bu sebepledir ki ülkemizi çevreleyen denizlerde yaşamlarını sürdüremezler. Mercan kayaları tropik bölgeler olan Kızıl Deniz’den Güney Afrika’ya kadar olan Indo-Pasifik Bölgesi ve Batı Atlantik bölgelerinde bulunur. Bununla birlikte yaşamları için, poliplerle birlikte yaşayan alglerin (Zooxanthellae) güneş ışığına ihtiyacı olduğundan, derinliği 50 m’yi geçmeyen sığ bölgeleri tercih ederler. Fakat son yıllarda bilim insanlarının yaptıkları araştırmalar sonucunda, Norveç kıyılarındaki soğuk sularda ve derin Akdeniz sularında da mercan kayalarını keşfettiklerini belirtilmiştir.

60 milyon yıldan daha uzun süredir hayatını devam ettiren mercan kayalıkları doğal ve insani tahribatlardan dolayı tehlike altındadır. Konuyla ilgili araştırıcıların oldukça dikkatini çekmekle birlikte, süregelen yıllar itibariyle birçok sebepten dolayı nesilleri tükenme tehlikesi altındadır. Özellikle bir kısmı bilinçsiz avlanma, turizm kalıntıları gibi insan faaliyetleri sebebiyle meydana gelen ekolojik düzensizliklerden, bir kısmı kıyı bölgelerinde gerçekleştirilen yapılaşma, tarımsal uygulamalardan ve bunların yanında doğadaki tüm bu dengesizliklerin sonucu olarak ortaya çıkan iklim değişikliği ya da kasırga gibi doğal tahribatlardan dolayı mercan kayalıkları yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bilim insanları tarafından mercan kayaları ile yapılan araştırmalara göre tehdit unsurlarını engellemek amacıyla harekete geçilmediği taktirde önümüzdeki 10 yıl içerisinde mercan kayalarının %90’ı risk altına girecektir. Deniz canlılarının dörtte birinin mercan kayaları ile ilişki halinde olduğunu ve bu tehlikeden onların da ciddi anlamda etkileneceği belirtilmektedir. Bu tehlikeye farklı bir boyuttan baktığımızda da yine geri dönüşü insanoğluna olacaktır. Turizmin yaygın olduğu ve çoğu ülkede de turizmin önemli gelir kaynağı olduğu düşünüldüğünde, dolaylı olarak milyonlarca kişinin yaşamını idame ettirebilmesi için de oldukça önemlidir mercan kayaları.

Mercan kayalarının ekosistem için önemi oldukça fazladır. İçerisinde barınan binlerce balık türüne ev sahipliği yaparlar. Üreme ve beslenme devrelerinde bu kayalardan yararlanan balıklar ve diğer birçok deniz canlısı insanlar için ciddi geçim kaynağıdır. Bununla birlikte, okyanuslar için mercan kayaları akciğer niteliğindedir. Okyanuslarda meydana gelen dev dalgalar önünde set oluşturarak kıyı şeritlerinin de korunmasına yardımcı olmaktadırlar.

Doğal yaşam için oldukça önem taşıyan mercan kayalarının korunması adına etkili önlemlerin alınması, risk altında olan bölgelerin değerlendirilmesi, farkındalık yaratmak adına konuyla ilgili detaylı çalışmalar yapılması gerekmektedir. Düzensiz olan iklim değişikliklerinin azaltılması mümkündür ama bu uğurda yapılacaklar “duygusal anlamda” kimsenin memnun kalacağı sonuçları da getirmeyecektir.

Elbette çoğumuz denizi, uçsuz okyanusları severiz. Ülkemin güzel sahillerinden Ege’den, Akdeniz’den bahsederiz. Neden peki? Sadece yüzmek için mi severiz denizi? Ya da şöyle boylu boyunca uzanmak neden isteriz tertemiz sahillere, tüm senenin yorgunluğunu atmak adına? İçine çektin mi deniz kokusunu? Ne kokuyor? Düşündün mü içinde yaşayan onbinlerce canlıyı? Ne fısıldıyor? Doğa bizimle “bumerang dansı” yapar desem? Ne verirsen o sana geri döner. Sen içindeki duyguları fırlatmazsan evrene, bu duyguları yaşatamazsan çevrende, güzel geri dönüşler bekleyemezsin yeryüzünden…

Dünyadaki bazı muhteşem mercan kayalıklarından bahsedecek olursak…

Büyük Set Resifi: Dünyadaki en büyük resif olarak bilinen Büyük set resifi 2000 km uzunluğundadır. 400 farklı tipte mercan ve binlerce balık türünü barındıran kayalıklar, dünya harikalarının içerisinde yer almaktadır.

New Caledonia Reef: Dünyadaki 2. en büyük resif olan ve Yeni Caledonya’da yer alan mercan kayaları, toprak ananın en başarılısı olarak bilinir. Bu sebepledir ki dünya mirası olarak taçlandırılmıştır. Yeşil kaplumbağa ve 1000’den fazla balık türüne ev sahipliği yapmaktadır.

Red Sea Coral Reef: Dünyanın en sıcak ve kurak olan Sahra ve Arap Çölleri’nin ortasında bulunan, yaklaşık 1200 mil uzunluğunda olan mercan kayalıkları 1200 kadar balık türünü barındırmaktadır.

Tubbataha Reef National Park: 8 km’lik geniş bir kanalla birbirinden ayrılan 2 mercan adasından oluşmuş bu resif 99.000 hektar alana yayılmış olup, Dünya Doğayı Koruma Birliği tarafından ‘Doğal Park’ ilan edilmiştir. 600 kadar balık türü, 11 farklı tür köpekbalığı, 13 balina ve yunus türüne ayrıca, yeşil kaplumbağaları barındırmaktadır.

Belize Set Resifi: Yine Avustralya’da, Mesoamerikan sistemde Orta Amerika’da yer alan Belize mercan kayalıkları, 300 farklı türde balık ve 60’tan fazla mercan çeşidine rastlanabilecek bir bölgedir. 1996 yılından bu yana UNESCO tarafından “Dünya Miras Alanı” olarak belirlenmiş olup, her yıl dalış için gelen yüzbinlerce turisti ağırlar. Batı Hint Adaları içinde en önemli resif olarak bilinmektedir.

Andaman Deniz Resifi: Hindistan’nın en iyisi olarak bilinen bu mercan kayaları, 500’den fazla balık türünü ve 200’den fazla mercan çeşidini barındıran eşsiz bir bölge olarak bilinmektedir.

Reaja Ampat Resifi: Endonezya’da bulunan bu mercan kayalıkları, 1500’den fazla balık türünü ve 500’den fazla farklı mercan çeşidine ev sahipliği yapmaktadır. Sahip olduğu güzellikleri ile denizaltı amazonları olarak bilinmektedir.

Abstract:

UNDERWATER MIRACLES: CORALS

The corals, which are important in biodiversity on the earth, are a quality that will amaze people. Unfortunately, factors such as climate change, overfishing and pollution pose a threat to coral reefs. It is necessary to take serious protective measures and monitor appropriate policies.

Kaynaklar:

1. https://raffdergi.com/mercan-kayalari/2/

2. https://antrak.org.tr/genel/mercan-resifleri/

3. https://theculturetrip.com/pacific/fiji/articles/the-15-most-beautiful-coral-reefs-in-the-world/

4. http://yenigeo.blogspot.com/2011/04/mercan-resifleri.html

5. http://wwf.panda.org/our_work/oceans/coasts/coral_reefs/

6. http://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/mercanlar

Görseller:

1.https://coral.org/coral-reefs-101/coral-reef-ecology/what-do-coral-reefs-need-to-survive/( Photo by CORAL staff)

2. http://www.australiangeographic.com.au/travel/destinations/2013/01/six-of-the-best-coral-reefs . Ningaloo Reef, WA

3. https://antrak.org.tr/genel/mercan-resifleri/

4. https://ocean.si.edu/ocean-life/invertebrates/zooxanthellae-and-coral-bleaching

5. https://www.tourism-review.com/coral-bleaching-threatening-the-world-reefs-news4921

6. https://www.newsdeeply.com/oceans/articles/2017/08/28/race-to-decode-coral-dna-to-save-worlds-reefs-from-extinction

7. https://theculturetrip.com/pacific/fiji/articles/the-15-most-beautiful-coral-reefs-in-the-world/ ( © giusti596/Pixabay)

9. http://unesco-dunya-miraslari.blogspot.com/2012/12/unesco-dunya-mirasi-belize-set-resifi.html

10. http://www.secore.org/site/newsroom/article/heating-up-corals-third-global-bleaching announced.141.html

11. http://www.diventuretravel.com/raja-ampat-endonezya.html