Bağcılıkta Çinko’nun Önemi

Yazar : Özen MERKEN
Konu : Tarım

Ülkemiz üretim ve alan bakımından değerlendirildiğinde, dünyanın önemli üzüm üreten ülkeleri arasında yer almaktadır.

Ülkemiz üretim ve alan bakımından değerlendirildiğinde, dünyanın önemli üzüm üreten ülkeleri arasında yer almaktadır. 2015 yılı verilerine göre ülkemizde 4.619.557 da bağ alanında toplam 3.650.000 ton yaş üzüm üretimi yapılmaktadır. Bu üretimin 1.891.910 tonu sofralık, 1.334.563 tonu kurutmalık ve 423.527 ton ise şaraplık olarak değerlendirilmektedir (Anonim, 2015). 

Bağcılıkta en önemli kültürel uygulamalardan biri gübreleme olup, verim ve kalitenin yükseltilmesi amacıyla yapılan kültürel uygulamalar içerisinde gübrelemenin ayrı bir önemi vardır. Bilinçli bir şekilde yapılan gübreleme uygulamaları ile verim ve kalitede önemli artışların olduğu yapılan çalışmalarla belirlenmiştir.

Çinko eksikliği en yaygın mikro besin elementi noksanlıklarında biri olarak kabul edilmekte ve bitkisel üretimde önemi giderek artmaktadır. Tarımsal üretimde çinkonun rolü 20. yüz yıl başlarında keşfedilmesine karşılık, bitkideki spesifik fonksiyonları 1960 yılların sonuna doğru bulunmuştur. Bu tarihten sonra çinko içeren birçok enzim tanımlanmış ve çinko eksikliğinde bitkideki kimyasal ve fizyolojik olayların etkileri belirlenmiştir.

Dünyada ve ülkemizde çinko eksikliğine çok sık rastlanmaktadır ve çinko mikro element eksikliği sıralamasında ilk sırayı almaktadır. Günümüzde dünyada tüm tarım alanlarının % 30 unda, Türkiye de ise yaklaşık % 50 ‘sinde çinko eksikliğinin bulunduğu yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur (Sillanpaa, 1982). Toprakların yarayışlı çinko içeriklerinin arttırılması zorunluluğu ülkemiz için çok daha önemlidir. Çünkü Türkiye’ de tarım alanlarının yaklaşık 14 milyon hektarlık bir bölümünde ciddi çinko eksikliği mevcuttur (Eyüpoğlu ve ark. 1998). Bu eksikliğin giderilmesi için öncelikli olarak sebep olan faktörlerin bilinmesi gerekmektedir. Toprakta çinkonun yarayışlılığı ile toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Toprağın organik madde kapsamı, pH değeri, kireç içeriği, yarayışlı fosfor miktarı, yarayışlı Fe ve Mn kapsamı, topraktaki kil miktarı ve tipi gibi faktörler bunların başında gelmektedir.

Çinko konsantrasyonunun düşük olmasının, bitki büyüme, gelişme, verim ve kalitede önemli sorunlara yol açtığı yapılan çalışmalarla bildirilmiştir. (Hotz ve Brown, 2004; Çakmak, 2008).

Özgüven ve Katkat (2002) tarafından “Bursa İli Topraklarının Bitkiye Yarayışlı Çinko Yönünden Genel Durumu” çalışmalarında, Toprakların organik madde içerikleri ile yarayışlı çinko içerikleri arasında pozitif ve % 1 düzeyinde önemli bir korelasyon bulunmuştur            (r = 0.540**). Toprağın organik madde içeriği arttıkça yarayışlı çinko miktarı da artış göstermektedir. Çinko iyonları toprak organik maddesine sıkıca bağlanmaktadır. 

 Çinko asmanın bünyesinde ürün miktarı ve kalitesini en çok etkileyen mikro besin elementlerinden birisidir. Ülkemiz topraklarında bitki tarafından alınabilir formda çinko miktarının genellikle yetersiz düzeyde bulunması ve toprakta fazla kireçten dolayı pH değerinin yükselmesi, topraklarda gereğinden fazla miktarda fosforlu gübre kullanılması, çinko noksanlığının hemen hemen tüm bitkilerde ve bağlarda ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Topraklarda fazla miktarda kalsiyum, demir ve manganın bulunması yanında yetersiz organik madde varlığı da çinko noksanlığının ortaya çıkmasına neden olan diğer faktörlerdir. Çinko besin elementi bitki bünyesindeki biyokimyasal olayların bir kısmında katalizör görevi yaparken, karbonhidrat, protein ve yağ oluşumunda önemli rol üstlenmekte ayrıca demirde olduğu gibi klorofilin oluşumu ve nişasta sentezinde önemli işlev görmektedir.

Gediz Havzasında Sultani Çekirdeksiz Üzüm Bağlarının Mevcut Beslenme Durumu ve İyileştirilmesine Yönelik Parametrelerin Belirlenmesi isimli çalışmada toprakta ve yaprakta çiçeklenme ve ben düşme döneminde bulunan çinko miktarı ile verim ve kalite değerleri arasında istatistiki olarak pozitif ilişkiler tespit edilmiştir (Merken ve ark., 2011).   

Çinkonun noksanlık belirtileri öncelikle genç yapraklarda ortaya çıkmaktadır. Elementin noksanlığı sürgün ucundaki gözlerin (boğumların) birbirine yakınlaşması ve yaprakların küçülerek rozet şeklini almasına neden olmaktadır. Sürgün ucundaki genç yaprakların damar aralarında nokta şeklinde renk açılmaları (sarımsı-yeşil sarımsı beyaz) görülürken salkımlarda tane tutması azalmakta ayrıca salkımda küçük tanelerin (boncuklaşma) oluşmasına neden olmaktadır.

Çinko noksanlığında çinko gübrelerinin topraktan ya da yapraktan verilmeleri ile giderilmesi kolaydır (Aydeniz ve Brohi, 1991). 

Çinko içeren gübreler içerisinde çinko sülfat ve çinko kileytleri en fazla kullanılan gübrelerdir. Bu arada çiftlik gübreleri ile de önemli miktarda çinko toprağa verilebilmektedir. 

Çinko bitkilerde protein ve karbonhidrat metabolizmasında önemli fonksiyonları yanında, fizyolojik membran stabilitesinde etkinliği, enzim aktive etme yeteneği ve oksin sentezi gibi fonksiyonları nedeni ile doğrudan verimi ve kaliteyi etkileyen önemli bir mikro element olduğu belirtilmektedir (Welch, 1995).

Sonuç olarak;  bağ çinko noksanlığına en hassas bitkilerden biri olup, asmanın bünyesinde ürün miktarı ve kalitesini en çok etkileyen mikro besin elementlerinden birisidir. Çinko besin elementi bitki bünyesindeki biyokimyasal olayların bir kısmında katalizör görevi yaparken, karbonhidrat, protein ve yağ oluşumunda önemli rol üstlenmekte ayrıca demirde olduğu gibi klorofilin oluşumu ve nişasta sentezinde önemli işlev görmektedir.

 

KAYNAKÇA

ANONİM, http://www.toros.com.tr/turkce/ud_bag.asp

 

Anonim, (2015). Türkiye İstatistik Kurumu, (www.tuik.gov.tr).

 

Aydeniz, A., A.R. Brohi, 1991. Gübreler Ve Gübreleme. Cumhuriyet Üniv. Tokat Ziraat Fak. Yayınları: 10, Ders Kitabı: 3. 880 S. 

 

Çakmak, I., (2008). Enrichment Of Cereal Grains With Zinc: Agronomic Or Genetic Biofortification Plant Soil 302: 1-17.

 

Eyüpoğlu, F., Kurucu, N. Ve Talaz, S., 1998. Türkiye Topraklarının Bitkiye Yarayışlı Çinko Bakımından Genel Durumu. I. Ulusal Çinko Kongresi, 99-106, Eskişehir.

 

Güçdemir, İ., H., Türkiye Gübre Ve Gübreleme Rehperi, Yayın No 231, Ankara 2006

 

Hotz, C., And Brown, K.H., 2004. Assesment Of Rhe Risk Of Zinc Deficiency İn Populations And Options For İts Control. Food Nutrition Bull. 25, 94-204.

 

Kacar, B. Ve Katkat, V., (2007). Bitki Besleme Kitabı. Nobel Yayınları.

 

Kacar, B. 1997. Toprakta Çinkonun Bulunuşu, Yarayışlılığı Ve Tepkimeleri. I. Ulusal

Çinko Kongresi, S. 47-60, 12-16 Mayıs, Eskişehir.

 

Kacar, B., Katkat, V., Bitki Besleme . U. Ü. Güç. Vak. Yay. No:127-Vipaş Yayınları :3 (1998).

Kacar, B., Katkat, V., Gübreler ve Gübreleme Tekniği Güç. Vak. Yay. No:144-Vipaş Yayınları No :20 (1999).

 

Kacar, B., 1998. Toprakta Çinkonun Bulunuşu, Yarayişliliği Ve Tepkimeleri. 1.Ulusal Çinko Kongresi, 12–16 Mayis 1997, Eskişehir. S. 47–60. Adana. 

 

Kacar, B. 1986. Gübreler Ve Gübreleme Tekniği. T.C. Ziraat Bankası Yayınları. Ankara, 473 S.

 

Merken Ö., Çolakoğlu H., Aydın M., Erdem A., İrget M. E., Çakıcı H., Ilgın C. ,Ünal A., Yıldız S., 2011. Gediz Havzasında Sultani Çekirdeksiz Üzüm Bağlarının Mevcut Beslenme Durumu Ve İyileştirilmesine Yönelik Parametrelerin Belirlenmesi Manisa Bağcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Sonuç Raporu.

 

Nurşen Özgüven, A. Vahap Katkat, Bursa İli Topraklarının Bitkiye Yarayışlı Çinko Yönünden Genel Durumu, Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (2002) 16: 235-244

 

Sillanpaa, M. 1982. Micronutrients And The Nutrient Status Of Soils. A Global Study FAO

Soils Bulletin, No: 48, FAO, Rome, Italy.

 

Welch, R.M. 1995. Micronutrient Nutrition Of Plants. Critical Reviews İn Plant Sciences, 14, 49-82.