Kaliteli İlek=Kaliteli İncir
Ülkemiz ekonomisi açısından son derece önemli olan incir üretiminde ürün miktarı ve kalitesini etkileyen önemli hastalıklar bulunmaktadır.
Ülkemiz ekonomisi açısından son derece önemli olan incir üretiminde ürün miktarı ve kalitesini etkileyen önemli hastalıklar bulunmaktadır. Söz konusu hastalıklar içerisinde Fusarium cinsine bağlı bazı türlerin oluşturduğu İç Çürüklüğü Hastalığı, Aspergillus niger’in neden olduğu sürme (puf) hastalığı ile Aspergillus cinsine bağlı bazı türlerin oluşturduğu aflatoksinler, Penicillium, Cladosporium diğer bazı fungus ve mayaların yol açtığı ekşimeler incir meyvelerinin pazar değerini düşüren önemli unsurlardandır İncirin kalitesini düşüren tüm bu etmenler, incirin döllenmesinde aracı olan ilek arısı (Blastophaga psenes) başta olmak üzere ekşilik böcekleri ve sirke sinekleri tarafından inciri enfekte etmektedirler (İyriboz., 1940; Michailides ve ark., 1996).
Bu yazıda amaç; taze ve kuru incirde kaliteyi olumsuz etkileyen ve sağlıklı olmayan ilek meyvelerinin kullanılması sonucu ortaya çıkabilen “İncir İç Çürüklüğü Hastalığı” hakkında bilgi vermek. Daha önemli diğer amaç ise; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü’ne bağlı Erbeyli İncir Araştırma Enstitüsü bünyesinde yürütülen projeler neticesinde 2016 yılında, Zirai Mücadele Teknik Talimatları kapsamında görüşülen “İncir İç Çürüklüğü Hastalığı” nın mücadelesine yönelik yapılacak uygulamaları aktarmak… Bu nedenle konuya öncelikle incirin Ülkemiz için önemi ve İncir İç Çürüklüğü Hastalığının mücadelesinde yapılacak uygulamaları daha iyi anlayabilmek adına, pek çoğumuzun çok az ya da hiç bilmediği incirin, oldukça şaşırtıcı, biyolojisini yansıtan çok kısa bilgiler ile başlamak istiyorum.
İncir (Ficus carica L.) başta ülkemiz olmak üzere pek çok Akdeniz ülkesinde yetiştiriciliği yapılan en eski kültür bitkilerinden birisidir. Türkiye’de 2012 yılı rakamlarına göre yaklaşık 492 bin dekar alanda incir yetiştiriciliği yapılmakta olup Aydın ili toplam incir alanlarının %73’üne sahiptir. Aydın ilini % 15’lik pay ile İzmir ve % 4’lük pay ile Bursa takip etmektedir (Şahin ve Özkan, 2014).
Ege Bölgesinde ekonomik olarak yetiştirilen, özellikle kuru olarak değerlendirilen ve dünya ihracatında lideri olduğumuz incir çeşidi “Sarılop” tur. Marmara Bölgesinde ağırlıklı olarak yetiştirilen taze incir ihracatımızın temelini oluşturan incir çeşidimiz ise “Bursa Siyahı” dır.
Ülkemizde yetişen çoğu incir çeşidi mutlaka tozlanma ihtiyacı duyar. Sarılop ve Bursa Siyahı da mutlaka tozlanmaya ihtiyaç duyan en önemli çeşitler içerisinde yer almaktadır.
Diğer meyve türlerindeki rüzgar, böcek gibi araçlarla gerçekleşen tozlanmanın gerçekleşmesi incirde çok farklıdır. Bu nedenle incir üreticileri meyve elde edebilmek için mutlaka ilek inciri kullanması gerektiğini bilir ve her yıl tozlayıcı incir meyvelerini (ilek) ağaçlarından getirip dişi incir ağaçlarına asar, ki bu işleme de ilekleme denilir.
Biyolojik açıdan incir, erkek ve dişi olmak üzere, ayrı ağaçlarda yetişen, iki ayrı çeşittir. Yenilebilen yani yediğimiz incir “dişi incir” dir. Yenilemeyen ve tozlanmayı sağlayan incir ise “erkek incir” dir.
“İncirde” meyve tutumu, erkek incir ağaçlarının bahar ürünü olan “ilek” meyvelerindeki çiçek tozlarının dişi incir meyvelerine ilek arısı tarafından gerçekleştirilebilen taşınma sonucu oluşmaktadır. Ege Bölgesinde, yöresel olarak, ilek sineği diye adlandırılan ilek arısı (Blastophaga psenes) ise, yalnız ve yalnız, erkek incir ağaçlarının 1 yıl içerisinde, 3 farklı dönemde oluşan; ilek meyvesi (ilkbahar), ebe meyvesi (yaz) ve boğa meyvesi (kış) olarak adlandırılan meyveleri içerisinde yaşamını ve neslini sürdürür. Diğer bir deyişle erkek incir meyveleri, döllenmeyi sağlayan polenleri barındırması ve bu polenlerin taşınmasında aracı olan ilek arısının yaşamını sürdürebildiği tek konukçu olması nedeniyle oldukça önemlidir.
Bir sorun var ki, ilekleme esnasında, polenle birlikte dişi incirlere kalite ve tadı bozan hastalık etmenleri de beraberinde taşınabilmekte ve verim kaybına neden olunmaktadır. İncir İç Çürüklüğü Hastalığı bölgemizde tozlayıcı incirlerde yaygın olduğu bildirilen hastalıkların başında gelmektedir (Benlioğlu ve ark., 2004). Hastalık etmeni, sonbaharda, ebe meyvesinden çıkan ilek arısının yumurta bırakmak amacıyla boğa meyvesine (erkek incirin kış ürünü), girmesi sonucu taşınır. Etmen aynı şekilde ilek arısı aracılığıyla boğadan ilek meyvesine (dişi incirin tozlanmasını sağlayan polene sahip olan, erkek incirin bahar ürünü) ve ilekten sonra ebe meyvesine (erkek incirin yaz ürünü) taşınır. Hastalık, birbirini takip eden tüm erkek incir meyvelerine bu şekilde bulaşarak yıldan yıla taşınır. Ayrıca incirin yetişebildiği her bölgede, tüm erkek ve tozlanma ihtiyacı gösteren dişi ve hatta nadiren de partenokarpik incir meyvelerinde görülebilir.
Hastalık ile bulaşık erkek incir meyvelerinin iç yüzeyi kahverengimsi, pas görünümünde renk değişimleri gösterir (Şekil 1a ve b).
Dişi incir, yani yediğimiz incir meyvelerinde ise hastalık; meyve etinde kahverengi-pembe renk değişimleri, göz denilen (ostiol) kısmında açık kehribar renkte sıvı oluşumu ve ekşime şeklinde kendini gösterir (Şekil 3). Bu durum taze tüketilen sofralık incirlerde ve kuru incir meyvelerinde meyve kalitesini düşürerek pazar değerini olumsuz etkiler.
Son yıllarda daha sık karşılaştığımız sıra dışı iklim faktörleri ile incir meyvelerinde iç çürüklüğü hastalığı daha yoğun ve yaygın olarak görülmekte, hem taze hem de kuru incirde önemli kalite kayıplarında artışların yaşanmasına neden olmaya devam etmektedir.
Umarım İncir İç Çürüklüğü Hastalığı’nın önlenmesinde temiz ilek meyvelerinin kullanılmasının önemli bir role sahip olduğu, incirin kalitesini etkileyen birincil faktör olduğu hakkında dikkat çekmeyi başarabilmişimdir. Çünkü maalesef incir üretiminde yer alan üreticilerimizde bu konuyla ilgili farkındalığın oldukça az olduğuna dair gözlem ve deneyimlerimiz oldu (Doğan., 2013).
Meyve kalitesini etkileyen, hastalıkların ortaya çıkması ve yoğunlukları üzerine önemli etkisi olan iklim şartlarına müdahale şansımız olmadığını düşünecek olursak, İncir İç Çürüklüğü Hastalığı ile mücadelenin temelini temiz/sağlıklı ilek kullanımı olduğunu vurgulamak isterim.
Bundan sonra da, hastalığın mücadele yönteminin nasıl olacağı yönündeki bilgileri, “Sağlıklı ilek” eldesiyle başlayarak aktarmaya çalışacağım.
