Kavun

Yazar : Cem Toker, Dr.
Konu :

Yaz aylarının bunaltıcı sıcağına karşı serinleten ve ferahlık veren kavun (Cucumis melo) kabakgiller familyasının bir üyesidir.

Yaz aylarının bunaltıcı sıcağına karşı serinleten ve ferahlık veren kavun (Cucumis melo) kabakgiller familyasının bir üyesidir. Halk arasında meyve olarak tüketilse de botanik sınıflandırmaya göre sebze grubunda yer almaktadır. Kavun, derin, geçirgen, organik maddece zengin, kumlu-tınlı topraklarda ve nem oranı düşük sıcak ve ılıman iklim kuşaklarında yetişebilmektedir. Kavun çeşitleri yazlık ve kışlık olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Ülkemizde ticari olarak yetiştirilen kışlık kavunlar “Hasanbey”, “Kırkağaç” ve “Yuva”, yazlık kavunlar “Kantalup”, “Topatan”, “Sarı dilimli”, “Mollaköy”, “Çitili” ve “Honeydew” çeşitlerinden oluşmaktadır (ANONYMOUS, 2019a). 2017 yılı verilerine göre, Dünya’da toplam 31.948.349 ton kavun üretilmiş, üretim sırası ile Çin (17.082.608 ton), Türkiye (1.813.422 ton), İran (1.591.414 ton), Mısır (1.102.599 ton) ve Hindistan (1.033.849 ton)’da yapılmıştır (FAO, 2019). Kavun üretiminde Dünya’da ikinci sırada olan ülkemizde üretimin büyük bölümü, Adana (184.974 ton), Konya (151.604 ton), Ankara (146.491 ton), Manisa (112.525 ton), Antalya (111.295 ton) ve Denizli (107.415 ton) illerinde gerçekleşmiştir. Kavun daha çok taze olarak tüketilmekte bunun yanı sıra gıda endüstrisinde meyve suyu, reçel, marmelat, şurup, dondurma, pasta, meyveli yoğurt ve turşu (olgunlaşmamış kavun) üretiminde kullanılmaktadır (ANONYMOUS, 2019b).
 
Kavun, A, B1, B2, B3, B6, B9, C, E ve K vitaminlerini, çinko, demir, fosfor, kalsiyum, magnezyum, potasyum ve sodyum minerallerini içermektedir (USDA, 2019a)

Tablo 1. Kavun besin değeri (USDA, 2019a)

Kavun yapısında glikoz, fruktoz ve sukroz şekerleri, sitrik, malik, süksinik ve askorbik organik asitleri bulunmaktadır (ALBUQUERQUE ve ark., 2006). Kavun çeşit ve olgunluk durumuna bağlı olarak β-karoten başta olmak üzere α-karoten, β-kriptoksantin, lutein ve zeaksantin karotenoidlerini içermektedir. Çeşitler arasında en yüksek β-karoten içeriğine kantalup kavun çeşidi sahiptir. Kavun çeşitlerinin β-karoten içeriği 2448-3861 µg/100 g aralığında değişmektedir (LAUR ve TIAN, 2011). Kavunun fenol profilini hidroksibenzoik (gentisik asit, p-hidroksibenzoik asit, vanilik asit) ve hidroksisinnamik (ferulik asit, p-kumarik asit) asitler oluşturmaktadır. Yüksek protein içeriğine sahip olmasada yapısında fenilalanin, glutamin, izolösin, lösin, serin, tirozin ve triptofan aminoasitleri bulunmaktadır (RODRIGUEZ-PEREZ ve ark., 2013). Kavun her biri sağlık açısından oldukça faydalı olan flavonol (kamferol, kuersetin), flavanon (eriositrin, hesperidin), flavon (diosmin, luteolin) ve flavan-3-ol ((-)-epikateşin ve (-)-epigallokateşin) fitokimyasallarını içermektedir (RODRIGUEZ-PEREZ ve ark., 2013; USDA, 2019b). Kavun, kabakgiller familyasına özgü meyveye acılık veren tetrasiklik triterpenoid bileşen cucurbitacin B içermektedir (ZHOU ve ark., 2016). Kavun biyoaktif profiline bağlı olarak 2.50-3.98 µmol/g aralığında antioksidan kapasiteye (oksijen radikal absorbans kapasiteye (ORAC)) sahiptir (USDA, 2019c).
 
Kavun fitokimyasal içeriğine bağlı olarak antioksidan, antiinflamatuvar, antikanserojen, antidiyabetik, antiplatelet, antihelmintik ve hepatoprotektif özelliklerin yanı sıra diüretik ve analjezik etkiye sahiptir (CHAN ve ark., 2010; CUI ve ark., 2007; ITTIYAVIRAH ve ark., 2014; LESTER, 2008; MILIND ve KULWANT, 2011; RODRIGUEZ-PEREZ ve ark., 2013; VOULDOUKIS ve ark., 2004). 
 
Oksidatif stres, metabolizmada çeşitli nedenlere bağlı olarak reaktif oksijen ve nitrojen türlerinin oluşması ve bunların endojen ve ekzojen antioksidanlar ile temizlenmeleri arasındaki dengesizlik sonucu ortaya çıkmaktadır. Oksidatif stres başta kardiyovasküler hastalıklar devamında kanser, diyabet ve alzheimer hastalıklarının dahil olduğu yaşa bağlı çeşitli kronik hastalıklara sebep olmaktadır. Kavun yapısındaki vitamin C, vitamin A, fenolik asitler, flavonol, flavanon, flavon ve flavan-3-ol bileşenleri antioksidan kapasiteyi artıran en önemli biyoaktif bileşenlerdir. Düzenli kavun tüketimi, organizmada endojen antioksidanlardan süperoksit dismutaz (SOD) ve katalaz (CAT) enzimlerinin aktivitelerini artırarak ve lipid peroksidasyon ürünü malondialdehit (MDA) oluşumunu azaltarak antioksidan etki göstermektedir (LESTER, 2008). Kavun çeşitleri arasında en yüksek antioksidan etkiye kantalup kavun çeşidi sahiptir. Kantalup kavun çeşidinin 100 µg/ml ekstraktının vücutta oluşan serbest radikallerden özellikle hem oksitleyici hem de indirgeyici yapıdaki süperoksit anyonunu inhibe etmek için yeterli olduğu belirtilmektedir (VOULDOUKIS ve ark., 2004).   

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya genelinde yaklaşık bir milyar insanın (25 yaş ve üzeri), ülkemizde ise her üç kişiden birinin hipertansiyon hastası olduğu belirtilmektedir. Hipertansiyon rahatsızlığındaki artış beraberinde ritim bozukluğu, kronik kalp yetmezliği ve periferik arter rahatsızlıklarını kapsayan kardiyovasküler hastalıkların tamamının oluşmasına neden olmakta ve felç riskini de yükseltmektedir. Hipertansiyon riskini önlemek için gıdalardan alınan potasyum miktarının artırılması önerilmektedir. Kavun 267 mg/100g potasyum içeriğine bağlı olarak günlük alınması gereken potasyum miktarının (3510 mg/gün) önemli bir kısmını karşılamaktadır. Kavun yapısındaki potasyum günlük rutin beslenme sırasında alınan sodyumun zararlarını azaltmakta, organizmada sıvı elektrolit dengesini sağlamakta ve kan basıncını düzenlemektedir  (USDA, 2019a; WHO, 2012). Kavunda bulunan diğer önemli mineraller fosfor ve magnezyumdur. Kavun fosfor içeriği ile organizmada, kemik sağlığı, kas fonksiyonları, hormon salınımı, glikojen metabolizması, hücre bölünmesi ve asit-baz dengesi gibi metabolik olayları düzenlemektedir. Magnezyum, mitokondride adenozin trifosfat (ATP) sentezi, sinir impulslarının iletilmesi, kasılan kasların gevşemesi, kalp fonksiyonlarının düzenlenmesi, bağışıklık sisteminin korunması ve kemik sağlığı için oldukça önemli bir mineraldir (ANONYMOUS, 1997).
 
Kavun botanik sınıflandırmada her ne kadar sebze sınıfına girse de meyve olarak tüketildiği dikkate alındığında vitamin A açısından oldukça zengin olan kayısıdan yaklaşık 1.5 kat daha fazla vitamin A konsantrasyonuna sahiptir. Kavun zengin vitamin A içeriği ile bağışıklık sisteminin gelişmesini, kemik dokusu ve üreme sisteminin düzenli çalışmasını, gözde özellikle karanlığa uyum sağlayarak daha iyi görüşün sağlanmasını, endokrin bezlerinin düzenli çalışmasını, vücut organlarını kaplayan epitel dokunun oluşmasını ve gelişmesini sağlamaktadır. Kavun yapısındaki vitamin C, organizmada kollajen fibriller arasında çapraz bağlar oluşturarak bağ dokunun oluşumunu ve bütünlüğünün korunmasını sağlayarak cildin yaşlanması önlemektedir. Kemik dokusu ve kapiler damar çeperleri de kollajen içerdiğinden dolayı kemik sağlığı ve kapiler frajilitenin (kılcal damarlarda kan basıncına bağlı çatlama) önlenmesi için vitamin C hayati önem taşımaktadır. Vitamin C aynı zamanda metobolizmada nitrik oksit (NO) üretimini artırarak ve vasküler endotel hücreleri koruyarak vücudu kalp-damar hastalıklarına karşı korumaktadır (JOHNSON ve ark., 2003; WHO/FAO, 2004).
 
Kavun yapısındaki karotenoid, fenol ve flavonoller, PC-3 prostat kanseri hücrelerinin proliferasyonunu inhibe ederek ve sitotoksik etki göstererek kansere karşı koruyucu ve tedavi edici etki göstermektedir (ITTIYAVIRAH ve ark., 2014). Yapılan klinik çalışmada kavun ekstraktının iyi huylu prostat büyümesi rahatsızlığında prostatı küçülterek tedaviye destek olduğu gözlemlenmiştir (ITTIYAVIRAH ve CHERIYAN, 2014). Kavunda bulunan  β-karoten MCF-7 göğüs kanseri hücreleri üzerinde, hücre döngüsünün işleyişini düzenleyen siklin bağımlı protein kinazlardan (CDK) p21(WAF1/Cip1) kinazın ekspresyonunu artırarak ve hücre döngüsünü bloke ederek sitotoksik etki göstermektedir (CUI ve ark., 2007). Kavundaki terpenoid bileşen cucurbitacin B bileşeni, K562 lösemi kanseri hücrelerinde JAK/STAT (Janus kinaz/ Sinyal iletici transkripsiyon aktivatörü) sinyal iletim yolağı elemanlarından STAT3 ekspresyonunu ve Raf/MEK/ERK sinyal iletim yolunun aktivasyonunu inhibe ederek organizmayı kansere karşı korumaktadır (CHAN ve ark., 2010).
 
Kavun, vitamin A, vitamin C, potasyum, karotenoid, fenolik bileşen, flavonol, flavanon, flavon, flavan-3-ol ve terpenoid içeriği ile antioksidan özelliğinin yanı sıra inflamasyon, kardiyovasküler hastalıklar, göğüs, lösemi ve prostat kanserlerine karşı koruyucu ve tedavi edici etkisinden dolayı fonksiyonel bir gıda maddesi olarak tüketilmesi gereken bir besindir.
 

Kaynaklar:

  1. ALBUQUERQUE, B., LIDON, F.C. and BARREIRO, M.G., 2006. A case study on the flavor properties of melon (Cucumis melo L.) cultivars. Fruits, vol. 61 (5): 333-339.
  2. ANONYMOUS, 1997. Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes, Food and Nutrition Board and Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D and Fluoride. National Academy of Sciences. Washington, DC, pp: 71-249.
  3. ANONYMOUS, 2019a. Kavun Yetiştiriciliği. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Ankara İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. https://bit.ly/30syz8i
  4. ANONYMOUS, 2019b. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu. https://bit.ly/3jnFpmU
  5. CHAN, K.T., LI, K., LIU, S.L., CHU, K.H., TOH, M. and XIE, W.D., 2010. Cucurbitacin B inhibits STAT3 and the Raf/MEK/ERK pathway in leukemia cell line K562. Cancer Lett. 289(1): 46-52.
  6. CUI, Y., LU, Z., BAI, L., SHI, Z., ZHAO, W. and ZHAO, B., 2007. β-Carotene induces apoptosis and up-regulates peroxisome proliferatoractivated receptor γ expression and reactive oxygen species production in MCF-7 cancer cells,” Eur J. Cancer. 43(17): 2590-2601.
  7. FAO, 2019. Statistics Division of Food and Agriculture Organization of the United Nations). Available from: https://bit.ly/3jnFqY0
  8. ITTIYAVIRAH, S.P., GEORGE, A., SANTHOSH, A.M., KURIAN, S.T., PAPPACHAN, P. and JACOB, G., 2014. Studies of Cytotoxic Potential of Aqueous Fruit Extract of Cucumis melo Linn in Prostate Cancer Cell lines PC-3 Using MTT and Neutral Red Assay. Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics. 13(1): 19-25.
  9. ITTIYAVIRAH, S.P. and CHERIYAN, S., 2014. Evaluation of ethanolic extract of Cucumis melo L. for inflammation and hyperplasia of prostate. Int. J. Nut. Pharmacol. Neurol. Dis. 4(4): 224-230.
  10. JOHNSON, L.J., MEACHAM, S.L. and KRUSKALL, L.J., 2003. The Antioxidants-Vitamin C, Vitamin E, Selenium and Carotenoids. Journal of Agromedicine. 9(1): 65-82.
  11. LAUR, L.M. and TIAN, L., 2011. Provitamin A and vitamin C contents in selected california-grown cantaloupe and honeydew melons and imported melons. Journal of Food Composition and Analysis. 24(2): 194-201.
  12. LESTER, G.E., 2008. Antioxidant, sugar, mineral, and phytonutrient concentrations across edible fruit tissues of orenge-fleshed honeydew melon (Cucumis melo L.). J. Agric. Food Chem. 56(10): 3694-3698.
  13. MILIND, P. and KULWANT, S., 2011. Musk melon is eat-must melon. International Research Journal of Pharmacy. 2(8): 52-57.
  14. RODRIGUEZ-PEREZ, C., QUIRANTES-PINE, R., FERNANDEZ-GUTIERREZ, A. and SEGURA-CARRETERO, A., 2013. Comparative characterization of phenolic and other polar compounds in Spanish melon cultivars by using high-performance liquid chromatography coupled to electrospray ionization quadrupole-time of flight mass spectrometry. Food Research International. 54: 1519-1527.
  15. USDA, 2019a. United States Department of Agriculture Agricultural Research Service. https://bit.ly/30oWp4r
  16. USDA, 2019b. Usda Database For Flavonoid Content Of Selected Foods, Release 3.1. https://bit.ly/33oicv5
  17. USDA, 2019c. U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service. Oxygen Radical Absorbance Capacity (ORAC) of Selected Foods, Release 2. Nutrient Data Laboratory Home. Page: https://bit.ly/30s6fT8
  18. VOULDOUKIS, I., LACAN, D., KAMATE, C., COSTE, P., CALENDA, A., MAZIER, D., CONTI, M. and DUGAS, B., 2004. Antioxidant and anti-inflammatory properties of a Cucumis melo LC extract rich in superoxide dismutase activity. J. Ethnopharmacol. 94: 67-75.
  19. WHO/FAO, 2004. Joint FAO/WHO Expert Consultation. Vitamin and mineral requirements in human nutrition. https://bit.ly/3l7rO3l
  20. WHO, 2012. World Health Organization. Guideline: Potassium intake for adults and children. Geneva, https://bit.ly/36ruTYb
  21. bZHOU, Y., MA, Y., ZENG, J., DUAN, L., XUE, X., WANG, H., LIN, T., LIU, Z., ZENG, K., ZHONG, Y., ZHANG, S., HU, Q., LIU, M., ZHANG, H., REED, J., MOSES, T., LIU, X., HUANG, P., QING, Z., LIU, X., TU, P., KUANG, H., ZHANG, Z., OSBOURN, A., RO, D.K., SHANG, Y. and HUANG, S., 2016. Convergence and diver-gence  of  bitterness  biosynthesis  and  regulation  inCucurbitaceae. Nat. plants 2(16183): 1-8.

Görseller:
Wikipedia
Hy-vee.com